Grobljanska crkva

(Bez pisanog odobrenja autora tekstova nije dozvoljeno preuzimanje sadržaja portala www.hilandar.info u komercijalne svrhe. Za detalje sadržaja i upite pišite na email: njonic@yahoo.com. Zakon o autorskom i srodnim pravima 2009,2011,2012.)// dec.2013

Iz vremena kralja Milutina je i treća važna kultna građevina u Hilandaru, grobljanska crkva, sada posvećena Blagoveštenju, a nekada, po svoj prilici, apostolima Petru i Pavlu. Nalazi se na nekih sto metara ispred glavnog ulaza u manastir. I ona je pretrpela izmene 1762. i 1868. godine. Njenu starost mogućno je odrediti jedino na osnovu osobina njenog tipa, načina građenja i stila sačuvanih fresaka - što je vezuje za doba obnove Hilandara pod kraljem Milutinom. Podeljena je na dva sprata: u donjem delu je kripta ili kosturnica, u gornjem hramu. Dole se, u posebnim jamama, čuvaju kosti umrlih monaha, a u po pet niša, izgrađenih uz podužne zidove, postavljene su police u koje su smeštene lobanje pokojnika. Takav način polaganja kostiju vajkadašnji je na Svetoj Gori. U gornjem delu građevine nalazi se jednobrodna crkva strodelnim oltarskim prostorom i pripratom.

U oltaru je polukružna apsida, spolja trostrana, a u proskomidiji i đakonikonu po jedna polukružna niša, spolja nevidljive. Naos i priprata bili su pokriveni dvoslivnim krovom, dok su, kao i sada, nad oltarom poluobličasti svod a nad đakonikonom i proskomidijom krstasti. Donji deo građevine bio je izidan lomljenim kamenom, gornji - na južnoj, istočnoj i zapadnoj strani - kamenim kvaderima i opekom. Južna strana, okrenuta prema manastiru, bila je posebno istaknuta pomoću četiri stepenasto uvučena prislonjena luka, izvedena u opeci. Ispod lukova su tri polukružno završena prozora i jedna vrata.

Priprata je otvorena: na zapadnoj strani je ulaz, a na južnoj velika bifora koja je, nekada, u donjem delu morala imati dve pregradne i, možda, skulpturom ukrašene ploče. Odavno je uklonjen stari drveni trem koji je obuhvatao deo južne i celu zapadnu stranu crkve. Počivao je na stupcima i pilastrima. Preko njega se ulazilo u naos i pripratu.

Hilandarska grobljanska crkva sagrađena je prema tipu hramova na sprat, koji su u istočnom hrišćanstvu, u Vizantiji i na Zapadu, korišćeni za sahranjivanje. Najstariji sačuvani hramovi su na Istoku - u Carigradu su iz srednjeg vizantijskog doba, a u Srbiji i Bugarskoj nastajali su između XII i XIV veka. Po načinu zidanja grobljanska crkva vezana je za arhitekturu iz vremena Paleologa. Njena uloga u životu manastira je velika jer se u njoj vrši služba povezana sa kultom mrtvih. Zbog toga je, posle glavnog hrama i trpezarije, po veličini treća kultna građevina u manastiru Hilandaru.

kosturnica

Posebnu brigu posvetio je kralj Milutin manastirskim utvrđenjima. Bilo je to vreme čestih napada gusara na manastire, koji su se završavali pljačkom i nasiljem. Opasnost je pretila i od odmetnutih i nezadovoljnih četa Katalanaca, kojima je bilo teško stati na put. I sam Hilandar doživljavao je, baš tada, duge opsade, pri čemu su dolazile do izražaja hrabrost kaluđera i čvrstina zidina. Preživeo ih je bez težih posledica zahvaljujući, između ostalog, i dobroj organizaciji pod rukovodstvom igumana Danila, potonjeg arhiepiskopa. Teško je danas pouzdano utvrditi šta je sve novcem kralja Milutina učinjeno za učvršćenje manastira. Izgleda nesumnjivo da je za trećinu visine dograđen pirg Svetog Save, glavna odbrambena kula manastira.

Nad Savinim pirgom, koji je bio izgrađen od lomljenog kamena, postoji deo izidan pritesanim kamenom i opekom, kao i sve Milutinove građevine. Na tom delu su izvedene velike konzole na kojima počivaju stupci ili pilastri, povezani lukovima. Proširenje najvišeg dela pirga omogućavalo je, kao i mašikuli, uspešniju odbranu. Verovatno je tada bila izgrađena i prva kapela na vrh pirga.

(db 78-80)