Crkva Svetih Apostola Petra i Pavla

(Bez pisanog odobrenja autora tekstova nije dozvoljeno preuzimanje sadržaja portala www.hilandar.info u komercijalne svrhe. Za detalje sadržaja i upite pišite na email: njonic@yahoo.com. Zakon o autorskom i srodnim pravima 2009,2011,2012.)// dec.2013

Hram Sv. apostola nalazi se južno od glavne hilandarske crkve, uz pirg sv. Georgija. Sagrađen je između 1784. i 1788. godine, zajedno sa crkvom Rođenja Bogorodice, sa kojom ima mnogo zajedničke odlike.To je dosta velika građevina - duga skoro dvanaest metara, sa uobičajenim prostornim celinama: oltarskim prostorom, naosom i pripratom. Dva lepo klesana manja stuba sa kapitelima razdvajaju naos i pripratu, iznad kojih se pruža ravna tavanica. Za razliku od drugih hilandarskih crkava, hram Sv. apostola, kao i njemu istovremena crkva Rođenja Bogorodice, u znatnoj meri je pod poznobaroknim uticajem. Mnoge arhitektonske pojedinosti odstupaju od tradicionalnih oblika, što se naročito ogleda u naizmenično ugnutim i izvijenim zidovima naosa i razdvajanju naosa i priprate pomoću mermernih stubova. Spoljašnje fasade obrazuju kameni tesanici i redovi opeka, brižljivo slagani,što je naročito uočljivo na severnom dvorišnom zidu.

---

Građevina u kojoj su dva paraklisa naslanja se južnom stranom na konak u kome je bolnica. Tri strane su joj slobodne. Pravougaona osnova postavljena je u pravcu zapad-istok. Srednji deo ima kvadratnu osnovu, a na istočnoj i zapadnoj strani su pravougaoni dodaci, čija je duža strana kraća od strane kvadrata osnove. na unutrašnjim stranama zaobljenih uglova srednjeg dela građevine nalaze se pilastri koji nose prislonjene lukove. Iznad prvog sprata srednjeg dela je ravna tavanica, a iznad drugog kupola osmostranog tambura. I prvi i drugi sprat, paraklisi, imaju u istočnom dodatku oltarski prostor, s tri niše u istočnom zidu. Prostor zapadnog dodatka srednjem delu predstavlja narteks u oba paraklisa. Spolja su zidovi uraženi u ritmičnom odnosu vedoravnih redov kamena i opeke. Osobenost oblika su zaobljeni uglovi, što je naročito izraženo u tamburu kupole. unutrašnja struktura podređena je istom shvatanju oblika, pa se sa razlogom može govoriti o jakom uticaju baroka. prema Savi Hilandarcu, crkvena građevina je nastal 1792-1804. godine. Na severoistočnom uglu spolja u kamen je urezana godina 1784.

Unutrašnje mere paraklisa Svetih Apostola: duđina 10,80 metara, širina 5,55 metara, visina od poda do temena kupole 5 metara.

---

paraklis Svetih Apostola Petra i Pavla

Bogorodica šira od nebesa, Poklonjenje arhijereja Hristu agnecu

Zidne slike u hramu nastale su najverovatnije u poslednjoj deceniji XVIII veka. U prvoj zoni naosa, među stojećim figurama, prikazani su samo likovi apostola, a u priprati i drugi svetitelji. Iznad prve zone u naosu i priprati ređaju se scene koje se odnose na delatnost i stradanja apostola. U oltaru, osim arhijereja, predstavljeno je i nekoliko novozavetnih scena, kao i dve starozavetne. Na ravnoj tavanici je Hristos Pantokrator okružen jevanđelistima i sa četiri scene Stradanja Hristovih (Tajna večera, Pacpeće, Oplakivanje i Vaskrsenje).

---

U najnižoj zoni priprate na severom zidu, naslikan je rano zamonašeni Gerasim -ktitor Srbije-. Bio je sin sevastokratora Branka, muž ranoumrle sestre kralja Vukašina i veliki dobročinitelj manastira hilandara i Svetog Pavla. Umro je 1399.godine. Srpska crkva ga nije kanonizovala, ali je ovoj crkvici označen kao svetitelj.

Iznad prve zone u naosu ređaju se scene koje se odnose na stradanja i delatnost apostola. Kompozicije sa stradanjima apostola razlikuju se od onih kakve su uobičajene u pravoslvnoj ikonografiji. Upriprati su slikani kraći ciklusi posvećeni svetim apostolima Petri pavlu, kao i likovi četrdeset sevastijskih mučenika. U oltaru, osim arhijereja, predstavljeno je i nekoliko novozavetnih scena, kao i dve starozavetne. Na ravnoj tavanici je lik Hristosa pantokrtora okružen jevanđelistima i sa četiri scene stradanja (Tajna večera, raspčeće, Oplakivanje i Vaskrsenje Hristovo).

Iako nastale kasno, zidne slike u crkvi Sv. apostola nastavljaju vizantijske tradicije. Poneka zapadnjačka crta promakne u ikonografskim rešenjima (npr. Vaskrsenje je prikazano kao uzlet iz groba). U stilskom pogledu, novi duh se najavljuje u rafinovanom slikanju lica i obilju cvetne ornamentike.

Na nepozlaćenom i nedovršenom ikonostasu postavljene su samo prestone ikone osrednjih vrednosti iz vremena nastanka zidnih slika, 1789. i 1791 (Hrista, Bogorodice, Sabora apostola, sv. Save i Simeona Nemanje).

(sp-92), (kk), (sp-93,94), +hilandarski zbornik 3,