|
(Bez pisanog odobrenja autora tekstova nije dozvoljeno preuzimanje sadržaja portala www.hilandar.info u komercijalne svrhe. Za detalje sadržaja i upite pišite na email: njonic@yahoo.com. Zakon o autorskom i srodnim pravima 2009,2011,2012.)// dec.2013
panoramski prikaz katolikona u 360O
(klikni na sliku)
  
ulaz spoljna priprata unutrašnja priprata
 
naos 1 naos 2
izvor svetlopisa: http://www.donovanimages.co.nz/
360¤ panoramske slike-svetlopisi su: glavni ulaz katolikona, eksonarteks-spoljna priprata katolikona, narteks-priprata katolikona, naos katolikona, naos i ikonostats katolikona
O najstarijoj hilandarskoj crkvi koju su podigli Stefan Nemanja i njegov sin monah Sava 1199. godine zna se vrlo malo. Nije poznato ni mesto gde se nalazila, iako se može pretpostaviti da je kralj Milutin na istom tom prostoru sagradio svoju zadužbinu. Od te manje, ali izgleda bogato ukrašene crkve preostalo je više kapitela i ploča sa reljefima ugrađenih u crkvu kralja Milutina, jedan kapitel na bunaru, a u riznici mozaična ikona Bogorodice i drvene dveri ukrašene slonovačom sa ikonostasa.
Današnja glavna hilandarska crkva, pocvećena Vavedenju Presvete Bogorodice, kako se može zaključiti iz poznijeg prepisa prvobitnog natpisa, sagrađena je 1293. godine. Nije isključeno da je hram mogao nastati i deceniju kasnije. Ktitor je bio kralj Milutin (1282-1321), koji je Hilandar celog života bogato obdarivao. Krajem osme decenije XIV veka, najverovatnije, sa zapadne strane Milutinove zadužbine dozidana je spoljašnja priprata po nalogu kneza Lazara, čime se današnji izgled glavne hilandarske crkve konačno uobličio.
Katolikon
Crkva je podignuta u južnom delu dvorišta i dosta je prostrana: široka je dvanaest i po metara, a duga trideset i dva i po, od toga je spoljašnji narteks dug osam i po metara. Svojom arhitekturom odgovara svetogorskoj tradiciji: katolikon kralja Milutina ima osnovu trikonhosa sa prostranom pripratom. Ovaj tip građevine ima svoje uzore u manastirskim crkvama sagrađenim još u H (Lavra) i HI veku (Vatoped, Iviron) i odgovara liturgijskim potrebama na Atosu. Crkva je zidana crvenom opekom i kamenim kvaderima sive i oker boje, čijim se neizmeničnim ređanjem postižu živopisni efekti. Spoljašnje fasade su raščlanjene pilastrima i arhivoltama po vertikali, čime se naznačuje podela unutrašnjeg prostora hrama. Horizontalna podela fasade izvedena je pomoću dva, tri ili više redova opeke.
3D prikaz Katolikona
Kao i druge vizantijske crkve, i Milutinova zadužbina je podeljena na tri prostora: oltar, naos i pripratu. Naos je odvojen od priprate zidom sa tri prolaza, a od oltarskog prostora ikonostasnom pregradom. Oltarski prostor je podeljen sa dva snažna stupca na tri dela: u sredini je mesto za časnu trpezu koje se završava polukružnom apsidom, severno je proskomidija (žrtvenik), a južno đakonikon. Naos je najprostraniji deo hrama, koji sa severne i južne strane ima polukružne pevničke apside natkrivene polukalotama. Ove apside, kao i oltarska, spolja su petostrane. Nad naosom se uzdiže velika, kriškasto izdeljena kupola. Ona počiva na četiri stuba koji su povučeni u četiri ugla naosa, pa ne sužavaju središnji prostor. Četiri poluobličasta svoda natkriljuju preostali prostor naosa i obrazuju upisani krst koji se jasno spolja pokazuje. Priprata je podeljena sa dva stuba, postavljena u sredinu, na šest traveja. Dva krajnja traveja sa zapadne strane su nadvišena malim kubetima, srednji istočni plitkom slepom kalotom, a ostali krstastim svodovima.
kupola unutrašnje priprate
Milutinova crkva ima veći broj otvora - vrata i prozora - koji doprinose da je unutrašnjost hrama lepo i ravnomerno osvetljena. Prozori su veoma raznovrsni, pored običnih ima više dvodelnih - bifora i trodelnih trifora. Naročito je skladna trifora na oltarskoj apsidi, na kojoj su dva stubića sa kapitelima. Među portalima Milutinove hilandarske crkve ističe se zapadni ulazni, s arhitravnom gredom ukrašenom gustim prepletom, ispunjenim crnom pastom i sa tri glave - dve lavlje i jednom anđeoskom. I portal između narteksa i naosa ima lepo klesanu arhitravnu gredu, ali na njoj nema figuralnih predstava. Velike trifore pevnica i bifore na priprati pregrađene su u donjem delu mermernim pločama ukrašenim plitkim prepletom maštovito isklesanim. Bećina ovih ploča, kao i više kapitela na stubićima, potiče sa stare Nemanjine crkve. Izvesno je jedino za dva glavna portala, oltarsku triforu i ploče na severnoj pevnici da su klesani za današnju hilandarsku crkvu.
unutrašnja priprata
Poseban ukras hilandarskog katolikona predstavlja pod u naosu. Sačinjavaju ga raznobojne uglačane ploče i mozaične kockice ubačene u izreze ploča, koje obrazuju razne ornamente. Autori ovog poda, dvojica grčkih majstora - Mihailo i Varnava - urezali su svoja imena u nadvratnik južnog portala priprate i uokvirili ga mozaikom.
Hilandarska crkva kralja Milutina je uspela sinteza svetogorske graditeljske tradicije i arhitektonskih shvatanja tipičnih za onovremeni Carigrad i, u manjoj meri, Solun. Nepoznati graditelj je, po svetogorskim uzorima, podigao građevinu razvijenog upisanog krsta sa pevničkim apsidama i potpuno odvojenom pripratom. S druge strane, način zidanja, sistem otvora, reljefi, tip kupole i drugo sasvim su srodni načinu kako se gradilo u prestonici Vizantije. Lepota hilandarske Milutinove zadužbine se iskazuje i u skladu unutrašnjih prostornih rešenja i spoljašnje arhitekture.
Po mnogim svojim arhitektonskim osobinama, Milutinova crkva u Hilandaru nije srodna s onovremenim hramovima podizanim u srpskoj državi. Tek u osmoj deceniji XIV veka Hilandar će uticati da se pojavi i ustali trikonhosni plan u graditeljstvu moravske Srbije.
ikonostas iz 1774.god. i naos
Spoljašnja priprata hilandarske glavne crkve sagrađena je oko 1380. godine, a njen ktitor je bio knez Lazar Hrebeljanović, o čemu svedoče predanje i njegovi pozniji ktitorski likovi. Spoljašnja priprata je građena po uzoru na unutrašnju pripratu, nastalu u doba kralja Milutina: iste je širine, ima takođe dva stuba po sredini, pa je podeljena u šest traveja, pored glavnog ulaza ima i dva bočna, sa južne i severne strane, u njene bifore takođe su ugrađene kamene ukrasne ploče sa reljefima. Sličan je i način zidanja Lazareve priprate u odnosu na Milutinovu, jer se isto naizmenično ređaju pojasevi kamena i opeke. Izvesne razlike uslovljene vremenom gradnje, pa i namerom ktitora, razume se, postoje. Nad spoljašnjom hilandarskom pripratom uzdiže se samo jedna kupola i to nad srednjim zapadnim travejom. Ostali traveji su prekriveni slepim kalotama, koje su plitke, izuzev srednje na istočnoj strani. Isto tako otvori na Lazarevoj priprati su veći, ali ona ne izgleda kao otvoren trem, jer su veliki dvojni prozori zatvoreni staklima i parapetnim pločama. Neke od tih ploča su iz XII veka, ali većina je nastala u vreme gradnje - oko 1380.godine. U duhu tradicija srpske moravske arhitekture isklesani su prepleti i floralni ornamenti, kao i nekoliko figura, a javljaju se i kružni prozori - rozete. Najzanimljivije su ploče ugrađene u donje delove severne i južne bifore, jer su na njima isklesani heraldički znaci: čelenka, grb kneza Lazara, kasnije Stefana Lazapevića, na južnoj strani, i dvoglavi orao dinastije Nemanjića i dve povezane aždaje, grb nepoznate porodice, sa severne strane. Bogatstvo skulptoralne dekoracije yvećavajy i četiri konzole sa predstavama ljudskih i lavovskih glava, najverovatnije iz XII veka, postavljene nad zapadnim i južnim portalom. Bez obzira na raznovrsnost kamenih reljefa i neke konstruktivne razlike, spoljašnja hilandarska priprata se objedinila dosta skladno u jednu celinu sa Milutinovom zadužbinom.
Zapadni portal je prepravljen u baroknom duhu 1779. godine nastojanjem proigumana Danila iz Eskizagara, a drvena vrata sa nekom vrstom intarzije na ovom ulazu sačinjena su 1891. godine.
Zidne slike u celoj hilandarskoj glavnoj crkvi preslikali su 1803. monasi slikari Venijamin, Zaharije i njihove družine iz sela Galatisti. To su uradili brižljivo, ne oštećujyći ranije freske i ne menjajyći njihov sadržaj. Na taj način se može sa mnogo izvesnosti govoriti o tematici najstarijih hilandarskih fresaka u glavnoj crkvi iz vremena kralja Milutina.
U glavnoj crkvi, u oltaru, slikani su u donjim zonama arhijereji, među kojima i sv. Sava Srpski, zatim u apsidi Ppičešće apostola i Bogorodica sa Hristom, a na zidovima su pretežno scene koje ilustruju Vaskrsna jevanđelja - događaje posle Hristovog vaskrsenja.U naosu, u najnižem pojasu, prikazane su ctojeće figure svetih ratnika, isposnika i drugih svetitelja, a u jugozapadnom uglu je živopisan ktitor kralj Milutin i oko njega Sveti Stefan Prvomučenik levo, a Sveti Sava Srpski i Simeon Srpski - Nemanja desno. U drugoj zoni se nalaze scene iz života Presvete Bogorodice, patrona hrama, kao i pojedine kompozicije o životu i čudima Isusa Hrista. U tpećoj zoni opisuju se Hristova stradanja i Čuda, a iznad toga, u četvrtom pojasu, na svodovima, slikani su Veliki praznici. U vrhu kupole je lik Hrista, ispod njega su anđeli prikazani u dve zone, potom proroci, dok su na pandantifima, kao i obično, četiri jevanđelista.
vizantijski car Andronik II daje povelju kralju Milutinu
U unutrašnjoj, Milutinovoj priprati, ctojeće figure su raspoređene u dve zone. U prvoj, nižoj zoni su razni svetitelji, među kojima ima naročito dosta isposnika, Deizis, zatim scena Krštenja. U drugoj zoni, pored likova svetitelja i tri vladara (Jovan V Paleolog, Stefan Dečanski, Andronik III) na istočnom zidu, prikazani su i Sveti Sava Srpski, Simeon Nemanja i grčki car Andronik Paleolog kako daje povelju za gradnju manastira kralju Milutinu uz koga je Stefan Prvomučenik. U pandantifima kupola su starozavetne scene, od kojih se neke mogu tumačiti kao najava dolaska Bogorodice, a u malim kupolama su likovi predaka Hristovih. U tpećoj zoni istočnog zida su tri epizode iz života Jovana Zlatoustog, Pacpeće i ilustracije Solomonovog teksta "Premudrost sazda sebi hram". Na svodu, i neposredno ispod njega, slikano je skoro četrdeset scena iz života pustinjaka - Makarija Egipatskog, Antonija Velikog, Isidora, Pavla Tivejskog, Pafnutija, Pahomija, Jefrosima, Aksentija, Doroteja, Natanaila i drugih.
Pošto je u naosu i priprati počelo da se uklanja malo vredno slikarstvo iz 1803. godine, moguće je da se određenije govori i o umetničkoj vrednosti prvobitnih fresaka iz vremena kralja Milutina. Otkriveni likovi svetih ratnika i monaha u južnoj apsidi, scene Vavedenja i Izgnanja trgovaca iz hrama, ktitorskog portreta u naosu ili predstave kraljeva Andronika i Milutina, Svetog Pantelejmona ili prvomučenika Stefana u priprati, dozvoljavaju da se zaključi da su autori bili iz Soluna i da su vrsni umetnici svoga doba. Pomišlja se da je, pored ostalih, u Hilandaru radio i ugledni slikar Georgije Kaliergis. U skladu sa shvatanjima epohe, slikari uvode u tematiku više ciklusa, a u pojedinačne kompozicije beć i broj figura, trude se da doslovno i opširno ilustruju određene tekstove, da detaljno opišu odeću i predmete ili ambijent gde se događaj zbiva. Njihov talenat se uočava u spretnom variranju likova, stavova i gestova pojedinačnih figura, u prefinjenim kolorističkim rešenjima, u promišljenosti njihovih kompozicija. Najzad, i sjajan portret kralja Milutina, istančane karakterizacije, potvrđuje da su najstarije freske glavne crkve ostvarenje iskusnih majstora.
Tačno vreme nastanka hilandarskih fresaka iz Milutinovog doba nije moguće odrediti, ali su one svakako slikane u poslednjim godinama njegove vladavine, najverovatnije oko 1317. Zidne slike u unutrašnjoj priprati mogle su nastati i nešto kasnije. U glavnoj hilandarskoj crkvi, Milutinovoj zadužbini, sahranjivani su pojedini ugledni darodavci i njihovi rođaci. Nad njihovim grobovima u arkosoliju slikani su, likovi Bogorodice, nekad i drugih svetitelja. U severozapadnom uglu naosa nalazi se grob ćecapa Vojihne, tasta despota Jovana Uglješe. Na fresci nad njegovim grobom naslikana je, u sedmoj deceniji XIV veka, predstava Bogorodice Pelagonijske sa razigranim detetom u rukama. Dobro očuvana i koloristički sveža, freska se može ubrojiti u uspelija dela svoje epohe. Nad grobom nepoznatog pokojnika uz južni zid unutrašnje priprate takođe je predstavljena Bogorodica Pelagonijska, ali su sa strane naslikani srpski svetitelji Simeon i Sava kako mole za umrlog. Stilski razlozi datuju ovu fresku takođe u sedmu deceniju XIV veka. U grobnici u unutrašnjoj priprati, uz severni zid, sahranjen je 1430-1431 , Repoš, brat čuvenog Skenderbega iz albanske porodice Kastriota. Za spas njegove duše obraćaju se Bogorodici Sveti Georgije i srpski svetitelji Simeon i Sava. Nepoznati majstor ove freske bio je oskudnijeg talenta.
Miloš Obilić
Za zidne slike u Lazarevoj, spoljašnjoj priprati iz 1803. godine ne može se tvrditi da su ponovile nekadašnju tematiku. U prvoj zoni svakako da je početkom XIX veka izmenjen nekadašnji izbor svetitelja. U toj zoni, pored ktitora kneza Lazara sa modelom priprate, zatim svetogorskih i balkanskih pustinjaka, prikazan je i veći broj svetitelja iz vladarske kuće Nemanjića, zatim despotske Brankovića, Vasilije Ostroški, pa čak i ruska knjeginja Olga i njen unuk knez Vladimir. Zanimljivo je da je među svetitelje uveden i Miloš Obilić, očigledno u vezi sa ktitorstvom kneza Lazara. U višim zonama spoljašnje priprate su Deizis, Nedremano oko, zatim mnogobrojne scene Kalendara, a u kupoli je lik Hrista Pantokratora.
Današnji ikonostas u glavnoj hilandarskoj crkvi sačinjavaju ikone s početka HH veka - natpisi ruskih darodavaca na okovima datiraju ih između 1904. i 1909. godine. One su zamenile prethodne ikone iz 1766. godine. Ikone na ikonostasu su uobičajene: u najnižem redu šest prestonih ikona, iznad njih trinaest ikona Velikih praznika i u vrhu slikani krst. Sve su one prekrivene pozlaćenim okovima ukrašenim emaljem.
u toku službe
Iza ovog ikonostasa očuvan je stariji kameni ikonostas visok preko tri metra. Sastoji se iz tri dela: najveći, sa tri otvora, zagrađuje središni deo i sada nema parapetne ploče, dok prostor đakonikona odvaja od naosa pregrada predviđena za ikone. Na mermernom okviru na ulazu u proskomidiju nalazila su se nekad vrata. Kolonete sa kapitelima su lepo klesane, ali su samo kapiteli ukrašeni reljefima. Iako se pomišlja da znatni delovi ovog ikonostasa ne potiču iz vremena kralja Milutina i da su plod kasnijih prepravki, čini se da su svi delovi ipak s početka XIV veka.
U naosu katolikona nalazi se veći broj ikona postavljenih uglavnom oko slobodnih stubaca. Na istočnoj strani jugozapadnog stuba, u bogatom okviru s početka HH veka, prekrivena raznim darovima, stoji na igumanskom mestu čudotvorna litijska ikona Bogorodice Trojeručice, najveća svetinja Hilandara. Po predanju, nju je doneo Sveti Sava Srpski iz Jerusalima. Ime je dobila po tpećoj, srebrnoj ruci, koju je ikoni darovao Jovan Damaskin, pošto mu je posle molitve pred njom povpaćena odsečena ruka. Današnja ikona Bogorodice Trojeručice potiče iz sredine XIV veka, ali je verovatno dosta zavisna od starijeg prototipa. Ozbiljnog i svečanog lika, prigušenog sivomaslinastog kolorita, ikona Bogorodice Trojeručice je uspelo ostvarenje nekog grčkog slikara. Na njenoj poleđini predstavljen je dopojasni lik Svetog Nikole, gotovo monohroman, crtački vešto stilizovan.
Na severnoj strani istog, jugozapadnog stuba, postavljena je ikona Svetog Nikole, korektni grčki rad iz 1749, poklon hilandarskog jeromonaha Timoteja svom manastiru. Na zapadnoj strani ovog stuba je ikona Tri jerarha, grčki rad verovatno s početka XIX veka.
(sp)-sve
Više na: (db 70-72)
(Bez pisanog odobrenja autora tekstova nije dozvoljeno preuzimanje sadržaja portala www.hilandar.info u komercijalne svrhe. Za detalje sadržaja i upite pišite na email: njonic@yahoo.com. Zakon o autorskom i srodnim pravima 2009,2011,2012.)// dec.2013
|
Utvrđenja unutar manastira
