Hilandarski metoh u Nišu

(Bez pisanog odobrenja autora tekstova nije dozvoljeno preuzimanje sadržaja portala www.hilandar.info u komercijalne svrhe. Za detalje sadržaja i upite pišite na email: njonic@yahoo.com. Zakon o autorskom i srodnim pravima 2009,2011,2012.)// dec.2013

 Hilandarski metoh u Nišu je posvećen Svetom Savi srbskom.Hilandarski metoh u Nišu ima dugu tradiciju postojanja nalazio se preko puta današnje male Saborne Crkve. Monasi ovog metoha odigrali su veliki značaj u istoriji Niša i Pravoslavne eparhije niške. O nastanku hilandarskog metoha, zbog nedovoljne istraženosti, nemamo pouzdane podatke. U vreme Mehmeda III (1574-1595), hilandarski monasi ovog metoha se žale sultanu na okrutnost turskih vlasti, te on izdaje ferman 1587. godine, kojim se štite hrišćanske bogomolje i zabranjuje otimanje manastirskih imanja i pored  ovoga on dozvoljava hilendarcima da mogu pribirati milostinju za Hilendar po svoj -Evropskoj Turskoj-.  Ovo je čvrsta potvrda o dubokim korenima i jakoj organizaciji hilandaraca u Nišu. U nedostatku pisanih podataka, vredno je pomenuti i jedan opis izgleda metoha iz 1799. godine. On poseduje „kuću sa pet soba, kuhinjom, podrumom i placem od osam i po ari,“ a sve ovo je dobio na poklon od nekog člana porodice Kaciginih, koji se zamonašio u manastiru Hilandaru. Na čelu metoha nalazio se ikonom. Ovaj metoh je bio stalno nastanjen od strane hilandarskih monaha i njegovih sabrata od sredine 19  veka. Vremenom je u metohu podignut paraklis, koji je do izgradnje malog Sabornog hrama 1819. godine bilo jedino bogoslužbeno mesto Nišlija. 

Hilandarski  metoh,  preko  puta  Saborne crkve,  Niš, 1937.god.

Hilandarski metoh, 1939 god.

Hilandarski metoh razoren je u savezničkom bombardovanju Niša 4. aprila 1944. godine i nikada nije obnovljen. Mesto na kome se metoh nalazio je prodat 1947. godine. Dok je 1987. godine, trudom i zalaganjem hilandarskog starca Nikanora, a po projektu arhitekte Aleksandra Radovića, započeta izgradnja hrama svetog Save na Delijskom Visu u Nišu. Temelje hrama osvetio je episkop niški Irinej, a ubrzo je pored hrama podignut i konak, koji je osvećen 1991. godine. Hilandarski metoh je primio 2000. godine Bogosloviju Svetih Kirila i Metodija iz Prizrena. Pored hrama podignuta je nova zgrada Bogoslovije, a hram je u potpunosti završen i osvećen 2007. godine, rukom episkopa niškog Irineja. Po blagoslovu episkopa Irineja, hram je posvećen Vaskrsenju Hristovom.

Hilandarski  metoh Svetog Save, Delijski vis,Niš 2007 god.

Crkva Svetog Save (20 h 10m) zrelo je graditeljsko ostvarenje inspirisano arhitekturom Milutinove hilandarske crkve s početka XIV veka. Arhitektonska kompozicija hrama ostvarena je na trikohalnoj osnovi, s centralnim kubetom koje nose pilastri, i dva manja kubeta iznad priprate. Priprata je odvojena od središnjeg dela hrama nešto dubljim pilastrima. Na zapadni zid priprate nadovezuje se zastakljeni trem zasveden poluobličastim svodom.

Crkva Svetog Save u hilandarskom metohu, izgled sa zapada

Preovlađuje vizantijski duh koji se ogleda prvenstveno u kupolama koje nadmoćno natkriljuju središnji deo hrama. Ništa manje nisu snažni elementi srpsko - vizantijskog stila, zasnovani na trikonhosu i višestepenim trakasto profilisanim lučnim otvorima.

Idejna organizacija konaka zasniva se na hilandarskom konaku i drugim srednjovekovnim oblicima ovog srpskog duhovnog središta. Strukturalno rešenje fasadnih površina konaka, oslikava unutrašnji sadržaj osmišljen na preko 500 m2 korisne površine. Hilandarski konak kao osnovni predložak ostao je u sećanju, a novoprojektovani izgubio strogi crkveni karakter i primakao se narodnom graditeljstvu. Ovo je omogućilo da se osnovni sadržaj konaka (sobe, apartman za episkopa, biblioteka, kapela, trpezarija s kuhinjom, i u prizemlju iza zastakljenog trema riznica i informativna postavka), lakše prilagodi zahtevima savremenog doba.

Izgradnja metoha sa crkvom Svetog Save, kao prvog hrama izgrađenog u okviru grada posle odlaska Turaka, bitan je civilizacijski i kulturni događaj. Kao nekada s kraja XIX veka, hilandarski metoh s kraja XX veka oblikovan je u duhu neovizantijskog i srednjovekovnog nacionalnog graditeljstva, iznikavši iz prelomnog trenutka naše istorije.

Biblioteka "Starac Nikanor Hilandarac"

Uz blagoslov Njegovog Preosveštenstva Episkopa niškog G. G. Arsenija u parohijskom domu hrama Vaskrsenja Hristovog pri Hilandarskom Metohu u Nišu svečano je otvorena biblioteka "Starac Nikanor Hilandarac" u četvrtak, 4. marta 2021. godine nakon večernje službe u ovom hramu. Biblioteka nosi nazi "Starac Nikanor Hilandarac", koji je obnovio Hilandarski Metoh u Nišu.