Hilandarska biblioteka danas

(Bez pisanog odobrenja autora tekstova nije dozvoljeno preuzimanje sadržaja portala www.hilandar.info u komercijalne svrhe. Za detalje sadržaja i pitanja pišite na email: njonic@yahoo.com. Zakon o autorskom i srodnim pravima 2009,2011,2012.)// dec.2013

U manastirskoj biblioteci čuva se jedna od najbrojnijih svetskih zbirki slovenskih rukopisa.

Hilandarska biblioteka je najstarija i najznačajnija stara srpska sačuvana biblioteka. Tokom osam vekova svoga postojanja bila je duhovno središte srpskog naroda, književni i prepisivački cetar u kome su nastajala najznačajnija dela srednjovekovne srpske književnosti, nauke i umetnosti.

To je, posle tragičnog požara Narodne biblioteke u Beogradu u ratu 1941, najbogatija riznica rukopisnih spomenika stare srpske pismenosti i književnosti. Sa knjigama skupljanim bez prekida još od kraja XII veka, hilandarska biblioteka je najstarija, u pravom smislu reči - nacionalna biblioteka srpskog naroda.

Mora da se napomene da je ova zbirka knjiga i pokretnog dobra koja se danas nalazi u Hilandaru samo delić onoga što je u Hilandaru stvoreno i sakupljeno, veći deo ove baštine se pored matične biblioteke nalazi i u bibliotekama širom sveta, a deo bibliotečke građe je postradao u požarima.

Čudotvorna ikona Presvete Bogorodice, zaštitnica hilandarske biblioteke

U manastiru Hilandaru čuvaju se 1.150 rukopisa, (1076 na papiru i 74 na pergamentu), 383 hrisovulje i povelje (182 na papiru i 201 na pergamentu), 76 primeraka stare štampane knjige i 6 inkunabula, 4.518 primeraka stare knjige, kao i preko 40.000 knjiga, časopisa i novina od XVII do XX veka. Narodna biblioteka Srbije je od 1971. godine prisutna u Hilandaru i jedna je od prvih institucija kulture Republike Srbije koja je počela rad na sakupljanju, obradi, zaštiti i prezentovanju pisanog blaga manastira Hilandar. Devedesetih godina XX veka započeto je prikupljanje knjiga po kelijama i paraklisima manastira kako bi se objedinile, obradile i zaštitile rukopisne i stare štampane knjige, kao i povelje, albumi, hrisovulje, časopisi, novine itd.

U hilandarskoj biblioteci su čuvani najveći danas poznati srpski bogoslužbeni i književni spomenici: Hilandarski listići, Marijin kodeks, Miroslavljevo jevanđelje, Vukanovo jevanđelje, Radoslavljevo jevanđelje, i pretpostavlja se za Sinajski pslatir.

Izborno jevanđelje, XIV vek

Osnivanje hilandarske biblioteke

Osnovana je kada i manastir oko 1198.godine. Manastir, posvećen Vavedenju Bogorodice, osnovali su monasi Simeon i Sava, bivši veliki župan Stefan Nemanja (1166-1196) i njegov najmlađi sin Rastko Nemanjić (1175-1235), tvorci nezavisne srpske države i crkve.

Prve hilandarske knjige nabavljene su iz liturgijskih potreba, pre obnove starog grčkog istoimenog manastira, i bile su grčke i ruske. Tokom 1198. godine,najkasnije u prvim decenijama XIII veka. Biblioteka je najverovatnije dobila i prve srpskoslovenske knjige. Dimitrije Bogdanović, uvažavajući osnovnu činjenicu da u Hilandaru nema knjiga starijih od XIII veka, osim Hilandarskih listića s kraja X početka XI veka (nađenih u Pirgu Svetog Save) i dva ruska neumska s kraja XII ili početka XIII veka, pretpostavlja da se u prvobitni fond, pored Hilandarskog tipika (Chil As 156) i Parimejnika (Hil. 313) mogu ubrojati Miroslavljevo jevanđelje iz oko 1185. godine. (Bgd. Narodni muzej, Inv. br. 1536) i Vukanovo jevanđelje oko 1202. godine. (Sankt Peterburg. Ruska nacionalna biblioteka F n I 82).

Jedino što se može sigurno pretpostaviti jeste da su prvobitne hilandarske knjige morale biti bogoslužbene, i to slovenske i grčke. Istorijske podatke o knjigama Hilandarske biblioteke (samog manastira, njegovih ćelija i pirgova), nalazimo u Hilandarskom (1199) i Karejskom tipiku (1199) kao i dvema Milutinovim poveljama iz 1302. i 1313.godine.

U Osnivačkoj povelji velikog župana Stefana Nemanje iz 1198.god, knjige se ne pominju. U oba tipika posvećena je pažnja statusu knjiga. Pretpostavlja se da je Sava sastavio Hilandarski tipik u drugoj polovini 1199.god, prevođenjem i adaptacijom prologa tipika carigradskog manastira Bogorodice Evergetide u kome je rado obitavao. Njime se regulisao manastirski život, i u njemu se, u 21. glavi reguliše zaštita crkvenih predmeta i knjiga. Knjige se na sličan način pominju i na samom kraju Karejskog tipika.

Hilandarski tipik, XII vek

U Milutinovoj osnivačkoj povelji za Hilandarski Pirg Hrusiju sa hramom Vaznesenja Gospodnjeg (1302), knjige se pominju, na prvom mestu, kao ktitorskipokloni. "I sazdah im pirg, na njem sahram Spasov, i isplnih knjigami i zavesi i ikoni...". U drugoj, Milutinovoj donatorskoj povelji iz 1313.god. za isti taj pirg, sa potvrdom arhiepiskopa Save III, potvrđuje se sve što je dato prilikom osnivanja. Na prvom mestu su opet: knjige, ikone,zavese... Ne govori se o kakvim je knjigama reč, ali se podrazumeva da su to bogoslužbene knjige.

Kralj Milutin (1282-1321), veliki ktitor-graditelj rado je poklanjao knjige. Tako je bolnici, koju je podigao u Carigradu,poklonio "jednu malu biblioteku". Naše manastirske biblioteke, kojesu bile najbrojnije u srpskoj srednjovekovnoj državi sačuvane su umalom broju. One se ne mogu upotpunosti posmatrati u svetlu savremenog bibliotekarstva, ali osnovni bibliotekarski pojmovi, bibliotečki poslovi, pa i sami termini vezani za njih, ostaju suštinski isti. Hilandarska biblioteka je po tipu vizantijska manastirska biblioteka, jer je i duhovni život srpskog naroda u srednjem veku vizantijskog modela. Iako su istorijski izvori i literatura kojigovore o hiljadugodišnjem (330-1453) trajanju vizantijskog bibliotekarstva oskudni, ipak se na osnovu njih, uz pomoć komparativnog bugarskog, ruskog, gruzijskog, antičkog i helenskog materijala, kao i zapadnoevropskog, može pretpostaviti kako su izgledale srpske srednjovekovne biblioteke.

Hilandar, kolevka pismenosti (video)

Danas se intenzivno radi na očuvanju i obnovi celokupnog  bibliotečkog  fonda, koji predstavlja najznačajnije bibliotečko kulturnoi nasleđe srpskog naroda. Obnova fonda se odvija uz pomoć Narodne biblioteke Srbije čiji stručnjaci obavljaju  i kontrolišu konzervaciju, restauraciju, mikrofilmovanje i digitalizaciju bibliotečkog materijala. trenutno se sprovodi program  pod nazivom Digitalizacija blaga Hilandara. O detaljima ove obnove više informacija ćete dobiti od Zadužbine manastira Hilandara, koja je zadužena za njenu obnovu.