Trpezarija

(Bez pisanog odobrenja autora tekstova nije dozvoljeno preuzimanje sadržaja portala www.hilandar.info u komercijalne svrhe. Za detalje sadržaja i upite pišite na email: njonic@yahoo.com. Zakon o autorskom i srodnim pravima 2009,2011,2012.)// dec.2013

panoramski prikaz trpezarije u 360⁰

^{(klikni na sliku)}

Sasvim je izvesno da su Stefan Nemanja i Sveti Sava podigli u Hilandaru zajedničku trpezariju za monahe oko 1200 godine. Ona nije očuvana iz za sada nepoznatih razloga, a na njenom mestu za oko 10 metara istočnije je već 1293.godine kralj Milutin podigao veću trpezariju.

(sp)

---

U pitanju je jednobrodna velika dvorana, nadzidana nad podrumskim prostorijama, koja je prvobitno imala dvoslivni pokrivač. Postavljena je ispred zapadne fasade crkve, u pravcu sever-jug. Njen zapadni zid u isto je vreme deo odbrambenog bedema manastira. Razuđen je kamenim pilastrima koji su u gornjem delu povezani lukovima od opeke. Iznad lukova nekada su bili izgrađeni zupci utvrđenja. Istočni zid, okrenut prema manastirskom dvorištu, činio je glavnu fasadu. Sada je ona znatno izmenjena dogradnjom tremova i prostorija u XVII i XVIII veku. Nekada je bila mnogo svečanija. Imala je u donjem delu dva ulaza natkriljena lukovima od opeke i, izgleda, četiri bifore ozidane takođe opekom. U gornjem delu se, skoro po čitavoj fasadi, nizao red polukružno završenih prozora i niša, naizmenično postavljenih, a izidanih ili ukrašenih opekom. Zidovi su joj izrađeni lomljenim i pritesanim kamenom s mestimičnom upotrebom opeke. Severni zid ima iznutra polukružnu, a spolja trostranu apsidu, koja je bila određena za igumanski sto. Na južnom zidu je manja apsida, utopljena u debljinu zida, a iznad nje trodelni veliki prozor.

trpezarija iz dvorišta

I unutrašnjost trpezarije promenila je svoj prvobitni izgled. U XVII veku dobila je drvenu tavanicu, a krajem XIX veka iz nje su uklonjeni mermerni stolovi i zidana sedišta. Ostao je samo izvanredno izrađen okrugli igumanski sto; ostali se nalaze na raznim stranama u manastirskom dvorištu. Nema više ni starog amvona sa koga je čtec, za vreme obeda, čitao žitija svetaca. Kao najvažnija kultna građevina posle glavnog hrama, hilandarska trpezarija se i po umetničkoj vrednosti ističe među mnogim drugim zdanjima. Mada je u arhitektonskom pogledu bila jednostavnija i manja od velikih trpezarija u Lavri ili Vatopedu, izgrađenih u obliku krsta ili slova T, po majstorstvu zidanja i bogatstvu boja na fasadi nije ustupala pred njima. Veličina joj je bila uslovljena manjim brojem monaha od sabraće u mnogo većim manastirima.

---(db 76-78)

žrtva Avramova

Postavljena je, kako je uobičajeno, lučnih prolaza i zidnim slikama iz 1810 (predstave Sedam vaseljenskih sabora, proroka, apostola, svetih ratnika i dr.). Trpezarija je velika pravougaona prostorija sa dve naspram zapadnog ulaza u glavnu crkvu. Ispred nje je pozniji trem iz 1652 (prepravljen 1797) sa devet apsida na užim zidovima. Severna polukružna apsida je znatno Beća i spolja trostrana. Zapadni zid trpezarije predstavljao je deo spoljnjeg zaštitnog zida, na čijem vrhu su se nalazili odbrambeni zupci. Istočni zid, okrenut glavnoj crkvi, sada zaklonjen tremom, bio je nekad veoma dekorativan zaxvaljyjyći lucima i nišama koji su raščlanjavali ovu fasadu. U vreme nastanka, trpezarija je bila prekrivena dvoslivnim krovom. U drugoj deceniji XVII veka njen najviši deo je bio pregrađen drvenom tavanicom, živo obojenom i na pojedinim mestima vešto izrezbarenom. Od starog nameštaja u trpezariji jedino je preostao igumanov okrugli mermerni sto u severnoj apsidi, dok se prvobitno tu nalazilo i četrnaest mermernih stolova za monahe.

Nema sumnje da je trpezarija bila ukrašena freskama u vreme gradnje, početkom XIV veka. Od njih se, međutim, sačuvao samo mali deo, i to u potkrovlju, iznad drvene tavanice na severnom zidu. Prikazane su tri scene iz života starozavetnog praoca Avrama: Susret Avrama sa anđelima, Gostoljublje Avramovo i Žrtva Avramova. U trpezariji iz XIV veka ove scene su se nalazile visoko iznad igumanovog stola. Njihova svrha nije bila ilustracija događaja iz knjige Postanja, već su, kao i mnoge druge scene po manastirskim trpezarijama, imale simboličnu vrednost. Gostoljublje Avramovo bilo je starozavetna najava novozavetne Hristove tajne večere, koja se po pravilu slikala po trpezarijama iznad igumanovog stola. Kako su obedi monaha podsećali na Tajnu večeru pred Hristovu žrtvu na Golgoti, to je i Žrtva Avramova u ovom prostoru, kao praslika novozavetnog događaja, imala puno opravdanje.

Ove tri kompozicije delo su umetnika zavidnog slikarskog ymeća. U duhu svoje epohe, on u tančine opisuje ambijent u kome se radnja zbiva, njegova kompoziciona rešenja su uravnotežena, a učesnici događaja skladnih proporcija i vešto uklopljeni u prostor. Nepoznati autor poseduje lepu crtačku obdarenost i ume vešto da usklađuje kolorističke odnose na slikama. Da li je ovaj živopisac jedan od onih koji su islikali glavnu crkvu, octaće tajna sve dok se u njoj ne otkriju stare freske u svim prostorima.

pogled sa spoljne strane

Verovatno zbog oštećenosti fresaka iz XIV veka, hilandarski monasi su odlučili, početkom tpeće decenije XVII veka, da se njihova trpezarija ponovo živopiše. Posao je poveren jednom Hilandarcu, tada već uglednom slikaru Georgiju Mitrofanoviću. On je tokom 1621. i 1622. godine prostrane zidne površine prekrio živopisom složenog ikonografskog sadržaja. U najnižoj zoni su pod slikanim arkadama prikazani najugledniji monasi, među njima i Atanasije atonski i Petar atonski, a u južnoj apsidi kralj Milutin i Andronik Paleolog, označeni kao ktitori, kao i Stefan Prvovenčani kao monah i Stefan Dečanski kao vladar. U drugoj zoni, nad stojećim figurama duž celog istočnog i delimično južnog i zapadnog zida Mitrofanović je naslikao ciklus o Svetom Savi srpskom u 29 scena, sledeći žitije koje je napisao takođe hilandarac Teodosije, početkom XIV veka. Iznad ovih kompozicija nalaze se predstave Akatista - pohvalne pesme u čast Bogorodice. Posebnu celinu predstavljaju freske na severnom delu zapadnog zida sa scenama Lestvice Jovana lestvičnika, Pad Lucifera, "Hvalite Gospoda" - psalm 148 i Sabora besplotnih sila. Ceo program je vrlo promišljen: Akatist slavi Bogorodicu čijem je prazniku pocvećen glavni hram, ciklus Svetog Save podseća na ktitora i najvećeg srpskog svetitelja, a scene na zapadnom zidu podstiču monahe na isposničke podvige.

Dosta oštećene freske hilandarske trpezarije su najveći i, izgleda, poslednji slikarski poduhvat Georgija Mitrofanovića, koji ovde pokazuje punu zrelost. Može se reći daje ovaj živopis kruna njegovog kratkog, ali blistavog umetničkog života. Mitrofanovićevi likovi monaha plemenitih proporcija su jasno karakterizovani. Umetnik zna da lako i pregledno preobražava tekst u sliku, njegov kolorit je svetao i lepo usklađen, a, u svom vremenu, poseduje nenadmašan smisao za dekorativnost . Ove stilske osobine krase i njegovu ikonu Hrista postavljenu na sredini drvene tavanice.

susret Svetog Simeona i Svetog Save u manastiru Vatoped

Mitrofanovićeve freske na severnom zidu propale su srazmerno brzo po nastanku, pa su u poznom XVIII veku, 1780, naslikane nove. Osim pojedinačnih stojećih figura, pored ostalog i Svetog Save Srpskog i Simeona Nemanje i Deizisa, u apsidi je prikazana i Tajna večera, a nad njom Bogorodica sa Hristom i Blagovesti. Dobre izrade, ove freske poštuju tradicionalni način slikanja, iako su mlađe više od jednog i po veka od Mitrofanovićevog ostvarenja.

(sp)

(sp),(db 76-78), (sp)

(Bez pisanog odobrenja autora tekstova nije dozvoljeno preuzimanje sadržaja portala www.hilandar.info u komercijalne svrhe. Za detalje sadržaja i upite pišite na email: njonic@yahoo.com. Zakon o autorskom i srodnim pravima 2009,2011,2012.)// dec.2013