Crkva četrdeset sevastijskih mučenika

(Bez pisanog odobrenja autora tekstova nije dozvoljeno preuzimanje sadržaja portala www.hilandar.info u komercijalne svrhe. Za detalje sadržaja i upite pišite na email: njonic@yahoo.com. Zakon o autorskom i srodnim pravima 2009,2011,2012.)// dec.2013

Ova crkva je novijeg datuma i nalazi se u belom konaku, severno od pirga Svetog Save.

O prvobitnom paraklisu Svetog Nikole govore samo pisani izvori. U poslanici ruskom caru Ivanu IV iz 1558, jednom od najstarijih, navedeno je i gde se nalazio – na pirgu iznad ulaza u manastir. Celo zdanje je pretrpelo oštećenja prilikom zemljotresa, zbog čega je postojala opasnost da se ono uruši i padne. u manastirsku portu. Sedamdeset godina kasnije, u vreme izvođenja radova iznad manastirskog ulaza, 1628/9, ako je suditi po natpisu na kamenoj ploči uzidanoj iznad treće kapije, pirg s paraklisom Svetog Nikole na njegovom vrhu nije više postojao. Tri decenije zatim, 1660, u severoistočnom uglu najvišeg sprata konaka namenjenog poklonicima, petnaestak metara južno od manastirskog ulaza, sredstvima jednog hodočasnika izgrađen je paraklis posvećen svetom Nikoli, zaštitniku putnika. Bio je krajnje svedenih dimenzija i kvadratne osnove (3,9 × 3,9 m), a prema bakrorezu iz 1757. može se smatrati da je imao kupolu.

Godina gradnje paraklisa posvećenog mirlikijskom episkopu u Hilandaru može se sasvim pouzdano odrediti. Naime, Viktor se prvi put povukao sa igumanskog prestola pre aprila 1661, kada se na jednom saborskom aktu u Kareji kao hilandarski iguman potpisao Silvestar, dok se na druge dve odluke Velikog sabora Svete Gore iz istog vremenaViktor Hilandarski potpisao kao proigUmenx. Iz toga se vidi da je godina od Hristovog rođenja – ovde prvi put arapskim brojkama zabeležena u jednom hilandarskom natpisu – bila pogrešno izračunata. U srpskoj tradiciji kao način računanja vremena anno Domini se u najstarijim štampanim knjigama javlja pri samom kraju XV veka, ali su za brojeve i dalje korišćene slovne oznake. Od početka narednog stoleća pojavljuje se i u rukopisima nastajalim na tlu Ugarske, u Primorju ili Hercegovini, neretko s greškama u računanju vremena koje je proteklo od ovaploćenja Hristovog, što jasno govori o novouvedenoj praksi. Natpisi na zidovima crkava s godinama izračunatim na oba načina sreću se od kraja XVI veka. Gotovo bez izuzetka ispisivana je najpre godina ot bitija, a potom ona ot roždestva Hristova. Na osnovu zapisa koje su posetioci ili svedoci određenih događaja urezivali u zidove crkava ili predmete u njima od prve polovine XVI veka može se pratiti postepeno uvođenje prakse ispisivanja godine od Hristovog rođenja arapskim brojkama.

U svakom slučaju, pomenuti hilandarski natpis najstariji je ktitorski natpis s godinom ispisanom arapskim brojkama na Svetoj Gori i u srpskoj epigrafici uopšte.

Stručnjaci smatraju da je ova crkva izgrađena početkom XVII veka, a njen ktitor je bio proiguman Vasilije.

To je obavljeno na taj način što su u istočnom zidu usečene dve niše, veća kao oltarska apsida, a manja kao proskomidija i što je u ovoj pravougaonoj prostoriji postavljena oltarska pregrada sačinjena od delova nekadašnjeg ikonostasa glane crkve iz 1634/1635.godine Na njoj su tri ikone (Bogorodice sa Hristom i dva anđela, Deizis i Stradanje sevastijskih mučenika) iz prve polovine XVII veka. One su delo nekog iskusnog grčkog majstora, ali bez veće originalnosti i snage. Nešto je nadahnutiji bio ikonopisac koji je naslikao carske dveri. Na njima je natpis iz 1622/1623, koji ukazuje na proigumana Vasilija kao ktitora. Dveri su najverovatnije prenete iz nekog drugog hilandarskog hrama. Živopisa u crkvici nema, izuzev što je u apsidi očuvan monohromni lik Bogorodice sa Hristom, slikan okerom. To bi moglo da ukazuje da je živopisanje započeto, pa napušteno. Nad ulazom je u niši u XVII veku naslikan sv. Nikola, što upyćuje da je ovaj mali hram u nekom vremenu bio posvećen ovom svetitelju.

paraklis pre požara 2004.god.

Na oltarskoj pregradi su ikone Bogorodice sa Hristom i dva anđela, Deizis i Stradanje sevastijskih mučenika. Na ulazu u hram naslikan je Sveti Nikola, pa je pretpostavka da je prvobitno hram bio posvećen ovom svetitelju.

Unutrašnje mere: dužina 3,90 metara, širina 2,95 metara, visina 3,10 metra.

Ova crkva je teško stradala u požaru 2004 god. i očekuje se njena rekonstrukcija.