Hilandarski metoh Slanci, kod Beograda

(Bez pisanog odobrenja autora tekstova nije dozvoljeno preuzimanje sadržaja portala www.hilandar.info u komercijalne svrhe. Za detalje sadržaja i upite pišite na email: njonic@yahoo.com. Zakon o autorskom i srodnim pravima 2009,2011,2012.)// dec.2013

Manastir Svetog Stefana, Slanci

Manastir Slanci (u istorijskim izvorima i literaturi se još pominje i kao Slanac ili Slance) nalazi se istočno od Beograda, na sedmom kilometru Slanačkog puta koji Beograd povezuje sa Velikim Selom. Severoistočno od manastira nalazi se istoimeno selo. U turskim izvorima iz 1528-30. godine pominje se kao „mezra Slanac“ kod sela Miranova (sadašnjeg Mirijeva) koje ima 15 domova. Nešto kasnije 1536. godine, pominju se dva sela - Gornje Slance sa 9 domova koje se nalazilo u neposrednoj blizini današnjeg sela, i Donje Slance sa 20 domova, na mestu današnjeg sela. Popisom iz 1560. godine saznajemo da je Gornje Slance imalo 27 domova, a Donje 19 domova.

Nije poznato kada je tačno podignut manastir i ko je bio njegov ktitor. U najstarijim podacima koje posedujemo iz 1560. godine, manastir se u turskim dokumentima pominje kao „manastir Vavedenije kod sela Oršljan“ koji je tada imao samo jednog kaluđera. U XV, XVI i XVII veku bio je poznat kao „stari manastir“, a narodno predanje ga vezuje za dinastiju Nemanjića. U narodnoj tradiciji su očuvane dve verzije događaja. Prema prvoj, osnovao ga je sveti Sava početkom XIII veka (u blizini manastira se nalazi i izvor svetog Save), a druga nam prenosi da je ktitor Slanaca bio kralj Dragutin krajem XIII veka.

Manastir je tokom vekova podelio burnu istoriju svog naroda. U prvoj polovini XV veka, kada je srpska prestonica iz Kruševca prenešena u Beograd za vreme vladavine despota Stefana Lazarevića, manastir je uz nagli razvoj prestonice doživeo svoj procvat. U tom periodu je i mogao da zbrine veliki broj monaha, koji su bežeći iz južnih krajeva u Slancima pronašli utočište od Turaka. Manastir je cvetao i tokom vladavine despota Đurađa Brankovića (1427-1456). Tada je iz poštovanja prema obnovitelju i u čast krsne slave Brankovića, manastir koji je do tada bio posvećen Vavedenju Presvete Bogorodice, promenio patrona i počeo da praznuje svetog arhiđakona Stefana. Despot Đurađ je, po kazivanju, tada darivao manastiru časticu moštiju Svetog Stefana, od kada se Slanci u narodu nazivaju - Veliki manastir.

Teški trenuci za manastir nastupaju padom despotovine pod vlast Turaka (1459. godine). U jednom od svojih pohoda, Turci su ubili igumana i 30 slanačkih đaka. Nešto kasnije je pronađeno netruležno telo najstarijeg đaka Stefana, koje su monasi iz straha od skrnavljenja prebacili u manastir Vojlovicu (kod Pančeva) u tadašnjoj Ugarskoj. 
Istorijski izvori nam kazuju da je srpski patrijarh Arsenije III uputio 1688. godine slanačkog kaluđera Jefrema u Rusiju da odnese njegova pisma za ruske careve, što se dovodi i vezu sa njegovim diplomatskim naporima da preko Vlaške i Rusije oslabi nasilje i versku netrpeljivost ćesarevaca. Verovatno da je manastir prvi put razoren 1690. godine. Slanački kaluđeri su se tada priključili narodu i bratstvima mnogih drugih manastira i sa Arsenijem Čarnojevićem došli u Srem, nastanivši se u opustelom manastiru Kuveždin. Obnovili su ovaj manastir koji je bio razoren tokom turskog povlačenja iz Srema 1688. godine.
Slanačko bratstvo se vratilo u svoj manastir 1718. godine sa austrijskom okupacijom zemlje. Zatekavši ga u ruševinama, obratili su se mitropolitu Vikentiju Popoviću da im dozvoli prikupljanje priloga radi obnove. Od austrijske administracije nisu mogli da očekuju pomoć, što vidimo iz primera manastira Vinče i Leštana, koje su crkvene vlasti i stanovništvo okolnih naselja pokušavali da obnove. Ne samo da nisu hteli da pomognu, već iz jednog izveštaja iz 1726. godine saznajemo da su austrijske vlasti sabotirale obnovu postavljajući izvesne prepreke i zabrane. Ipak uz sve smetnje i teškoće, manastir je ubrzo obnovljen. U narednom periodu njegov značaj i ugled se znatno širio, kako među okolnim življem, tako i na području Beograda. Međutim, to nije dugo potrajalo zbog ponovnih sukoba između Austrije i Turske. Iz straha od Turaka koji su Beogradskim mirom 1739. godine ponovo dobili vlast nad severnom Srbijom, monasi su ponovo napustili Slance. Ovog puta su utočište pronašli u manastiru Grgetek pridruživši se Drugoj seobi Srba pod vođstvom patrijarha Arsenija IV Jovanovića Šakabente. Fruškogorskom manastiru su na čuvanje dali dva puna sanduka uredno popisanih pokretnih manastirskih dragocenosti. U svoj opustošen i razrušen manastir su se vratili 1753. godine.
Manastir je teško preživljavao tokom druge polovine XVIII veka, plaćajući čak Turcima i zakupninu. Zna se da je manastirska crkva tada bila u tako lošem stanju, da je pretila opasnost da se svodovi crkve sruše. U izveštaju iz 1832. godine u spisku svih crkava i manastira podignutih u XIX veku, koje je knez Miloš tražio želeći da ih obnovi, zabeleženo je: „Slance, manastir stari, sv. arhićakon Stefan letnji, obnovljen“. Ne znamo kakve su popravke vršene, ali pošto napukli zidovi i oštećeni svodovi nisu više mogli da služe svojoj nameni, manastir je potpuno srušen 1833. godine. Od njegovog materijala su izgrađene crkve i Velikom Selu i Mirijevu. Mesto porušene svetinje je narod ogradio, a mesto Časne trpeze prekrio nastrešnicom.

METOH HILANDARA

Godine 1900. na ovom mestu je podignuta mala kapela sa pravougaonom osnovom i dvoslivnim krovom u kojoj se služilo sve do 1968. godine kada je otpočeta temeljna obnova manastira. Projekat rekonstrukcije kapele, njenog proširenja i izgradnje novog konaka izradio je arhitekta dr Dragan Tadić. Kapela je proširena dodavanjem pevničkog i oltarskog prostora sa istočne strane, dok je iznad zapadnog dela podignut manji zvonik. Sa južne strane crkve je izgrađen konak. Radovi na rekonstrukcija su završeni 1970. godine i hram je bio osveštan na dan hramovne slave.  U temelje manastirskog hrama i konaka su položene povelje ispisane na pergamentu u kojima je pisalo: „...Obnavljajući s Božijom pomoću ovu svetinju Nemanjića, dodeljujemo joj svetu misiju da se u njoj, kao metohu manastira Hilandara u Svetoj Gori, pripremaju mladi monasi za podvižnički život u manastiru Hilandaru.“ Osnivanje ovakvih metoha je bilo uobičajeno ne samo za Hilandar, već i za ostale Svetogorske manastire. Hilandaru su već od samog osnivanja (1198. godine), pa do polovine 15. veka darivani bogati zavetni pokloni- crkve i manastiri sa imanjima, selima, atarima, vinogradima i šumama. Međutim, ovakva vrsta pomoći je prestala sa nastupanjen viševekovnog turskog ropstva. 

IKONA BOGORODICE TROJERUČICE

Patrijarh German se potrudio da deo časnih moštiju S vetog arhiđakon Stefana ponovo bude u ovoj svetinji, izmolivši ih od ruskog patrijarha Alekseja II. Novi metoh Hilandara je na dar dobio i kopiju ikone najveće Hilandarske svetinje, Bogorodice Trojeručice, kao i sve potrebne bogoslužbene knjige i odežde. Manastirsko bratstvo i mnogobrojni verni narod su svedoci čuda koje se desilo na Preobraženje 1989. godine, pre početka Svete Liturgije. Naime, na ikoni Bogorodice Trojeručice, zapažen je krst na čelu Presvete Bogorodice u vidu kapi, a zatim i suze iz oba oka. Potom su se suze pojavile i u očima Gospoda Isusa Hrista. 
Mnogi su ovu čudotvornu pojavu smatrali nagoveštajem velikog stradanja srpskog naroda koje se ubrzo zbilo. 
Bratstvo manastira Slanci trenutno broji 12 članova na čelu sa igumanom jeromonahom Andrejem Jovičićem. Osim njega u manastiru ima još 2 jeromonaha, dok među iskušenicima ima nekoliko studenata Bogoslovskog fakulteta. 
Za predavanja koja se u manastiru organizuju u okviru tribine Duhovni razgovori, nakon nedeljne Liturgije, vlada veliko interesovanje. Predavanja po pozivu drže episkopi, profesori Bogoslovskog fakulteta i srednje bogoslovske škole, pravoslavni pisci i publicisti, sveštenici i monasi. 
Kompleks manastira Slanci je zaštićen kao spomenik kulture i arheološko nalazište.

Interenet stranice o Hilandarskom metohu Slanci kraj Beograda su na http://www.manastirsvetistefan.org/

izvor:http://pravoslavlje.spc.rs/broj/971/tekst/manastir-svetog-stefana-slanci/